1-OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK NEDİR?
Obsesif Kompulsif bozukluk veya DSM-5’te geçen bir diğer ismiyle Takıntı Zorlantı Bozukluğu kişide tekrarlayan düşüncelerin olduğu (obsesyon) ve bu tekrarlanan düşünceleri bastırmak ve/veya azaltmak için kişinin yaptığı bazı törensel ritüellerin (kompülsiyonlar) olduğu bir bozukluktur. Kişi bunları yaparken genellikle yaptıklarının mantık dışı olduğunun farkındadır. Kavramsal olarak da çok eskilere dayanan obsesif kompulsif bozukluk; geçmişi çok eskilere dayanan din kitaplarında da geçmektedir.
Obsesif kompulsif bozukluk belirtileri şu şekilde sıralanabilir; kontrolcülük simetri veya düzen takıntısı, tekrarlanan temizlik ritüelleri, sosyal ilişkilerinde temizlik takıntısından dolayı bozulma, günlük işlerinin yapılan ritüellerden dolayı aksaması ve tekrarlayan düşünceler veya sayma takıntıları olarak sıralanabilir. Yazının devamında obsesif kompulsif bozukluk belirtileri, obsesif kompulsif bozukluk nedenleri, obsesif kompulsif bozukluk tedavisi, çocuklarda obsesif kompulsif bozukluğun belirtileri, nedenleri ve tedavisi hakkında bilgilendirileceksiniz.
2-OBSESYON NEDİR?
Obsesyon; obsesif kompulsif bozukluk içerisinde değerlendirildiğinde kişinin zihnine gelen zorlayıcı ve yineleyici düşünceler olarak değerlendirilebilir. Bu düşüncelere kişi hakim olamamaktadır ve kişinin kontrolü dışında zihnini meşgul etmektedir. Kişinin işlevselliğini bozduğu zaman bu durum uzman yardımı gerektirmektedir.
Obsesyonlar kompulsiyonlardan bağımsız olarak tek başına da kişiyi rahatsız eden düşünceler olarak barınabilir. Bu düşünceler kimi zaman uykuda bile kişiyi rahat bırakmayarak rüyalarına da yansıyabilir. Genellikle olumsuz senaryolardan oluşmakta ve tekrarlayıcı olmaktadır.
3-KOMPULSİYON NEDİR?
Obsesif düşüncelerin varlığını azaltmak veya yok etmek için yapılan tekrarlayıcı hareketlere kompulsiyon denmektedir. Bu hareketler kişinin zihnini meşgul eden olumsuz düşünce ve senaryolardan sonra ortaya çıkmaktadır. Yapılan bu hareketler genelde mantıksız ve akıl dışı olduğu bilindiği halde yapılmaktadır.
Örneğin kişi, lambayı açmak istediğinde açıp kapatma hareketini belli bir sayıda tekrar etmediğinde sevdiği bir kişiyi kaybedeceğini düşünebilir. Dini bazı ritüelleri yerine getirirken doğru yaptığına emin olamadığı için defalarca tekrar edebilir (örn; abdest almak isteyen bir kişinin bazı noktalarının ıslandığına emin olmadığından dolayı bu eylemi art arda tekrarlaması).
Kompulsiyonlar; kişide oluşan bir duygunun bastırılması için ortaya çıkan eylemler olduğu için, kişi bu bastırmak istediği duygudan kurtulduğunda bu tekrarlayıcı eylemler de ortadan kalkmaktadır.
4-OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK BELİRTİLERİ NELERDİR?
Obsesif kompulsif bozukluk genellikle kişinin de farkında olduğu fakat alıkoyamadığı bazı zihinsel ve fiziksel süreçleri etkilemektedir. Kişinin tekrarladığı bazı eylemler olabilir. Bu eylemler genellikle temiz olduğuna inanana kadar kendini ve sahip olduğu eşyaları temizleme, bir ürün satın alacağı zaman raf sırasının hep belli bir noktada olduğuna dikkat etme, dini gerekliliklerini tekrar tekrar yapma ve bu ritüelleri gerçekleştirirken zihnine kötü ve ayıp olduğunu düşündüğü sahnelerin gelmesi, düzen takıntısı ve bunun gibi belirtiler sıralanabilir.
Bu belirtilerin en büyük ve önemli özelliği günlük işlevselliği bozmasıdır. Kişi yapacağı işlerden bu durum sebebiyle alıkoyulmuş gibi hissedebilir. Bazen saatlerini bu bozukluk sebebiyle harcamış olur.
Bu takıntı zorlantılara verilebilecek bazı örnekler aşağıdaki gibidir;
- Aşırı düzen ve simetri ihtiyacı (obsesyon)
- Sürekli güvende olmayı hayal etme fakat aşırı güvensiz hissetme durumu (obsesyon)
- Bulaşıcı hastalıklara yakalanmaktan korkma (obsesyon)
- Sosyal ortamlarda utanılacak veya insanlar tarafından ayıplanacak şeyler yapmaktan korkma (obsesyon)
- Sevdiği insanlara zarar vermekten veya onları kaybetmekten korkma (obsesyon)
- Günah işlemekten korkma (obsesyon)
- Toplu ortamlarda bulunmaktan çekinme
- El sıkışmayı/temasta bulunmayı reddetme
- Cinsel ilişkiye girmekte zorlanma/ girememe
- Tekrarlayan temizlik ritüelleri
- Elektrikli aletleri ve ocakları
- Uyku öncesi bazı ritüellerden dolayı uykuya dalmada gecikme/dalamama, uykudan uyanma
- Yeniliklere adapte olamama ve yeniliklerden korkma
5-OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK NEDEN OLUR?
Obsesif kompulsif bozukluğun oluşmasına sebep gösterilebilecek birçok farklı durum vardır. Genetik yatkınlıklar, çocukluk çağı veya yetişkinlik dönemi travmaları, yetiştirilme tarzı, aynı evin içerisinde bu bozukluğa sahip birinin rol model olması, kişinin çok sevdiği birini kaybetmesi, taşınma, hayatta majör değişiklikler ve taciz/tecavüz vakaları sayılabilir. Bazen kişinin yaşamında çok güzel bir değişim olsa bile bu durum onda büyük bir sarsıntıya sebep olabilir ve obsesif kompulsif bozuluk oluşabilir.
Obsesif kompulsif bozukluğun oluşması için bu durumlardan biri veya birkaçı kişiyi etkilemiş olabilir. Kişi olumsuz duygudurumdan kurtulabilmek için kendini bazı tekrarlayan hareketlerin içerisinde bulabilir.
6-OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK TEDAVİSİ
Genellikle davranışçı terapiler ile bu durum çözülmektedir. Davranışçı terapiler dinamik terapilere göre daha kısa sürede tedavi eder. Ortalama 12 hafta gibi kısa sürelerde kişi işlevseliğini kazanmaya başlar. Tabi bu süre kişiden kişiye göre değişmektedir.
7-ÇOCUKLARDA OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK
Obsesif kompulsif bozukluk çocuklarda da yetişkinlerde olduğu gibi sıkça karşımıza çıkmaktadır.
Çocuklar yetişkinlere nazaran yaptıkları şeylerin mantıksız olduğunu fark etmede daha başarısızlardır. Bu da ebeveynlere daha çok sorumluluk yüklemektedir. Çocuğun takibinin iyi yapılması ve bu takibin tedavi ile devam etmesi gerekmektedir. Yüzde yetmiş oranla ebeveynlerin fark ettiği, yüzde otuz oranla çocukların bu durumu fark edip rahatsızlıklarını dile getirdiği görülmektedir.
Çocuklarda bu rahatsızlığın görülme oranı %1-2 şeklindedir. Bu oran kız ve erkek çocuklarında ergenlik döneminde eşit olmakla beraber; kızlarda ergenlik sonrası, erkeklerde ise ergenlik öncesi oran daha yüksektir.
Çocuklarda obsesif kompulsif bozukluğun belirtileri;
- Kirlenmekten korkma
- Dini korkular
- Tekrarlayıcı davranışlar
- Temizlik takıntısı
- Nesneleri sürekli sayma
- Düzen takıntısı
- Saldırgan davranışlar
- Aşırı simetri takıntısı
- Her şeyi kontrol etme isteği
- Kıyafet takıntısı (hep aynı şeyi giyme isteği)
- Cinselliğe aşırı düşkünlük
- Her şeyi bir ritüel şeklinde yapma isteği
8-ÇOCUKLARDA OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK NEDEN GÖRÜLÜR?
Çocuklar yetişkinleri rol model almada çok iyidir. Bu sebeple evde ona model olabilecek birinin olması bu hastalığı öğrenmelerine sebep olabilir.
Genetik yatkınlıklar da bu obsesif kompulsif nedenlerinden biridir. Aile öyküsü bu noktada çok önemlidir.
Üçüncü olarak bu durum bir travmaya bağlı olabilir. Göç, taciz, tecavüz, kayıp, evcil hayvan kaybı, anne baba boşanması gibi sebepler bu hastalığın oluşmasına sebep olabilir.
Ebeveynlerin aşırı tutucu olması da bu duruma sebep olabilir. Kısıtlayıcı ebeveynlerin çocuğu sürekli kontrol altında tutması çocukta kaygı yaratabilir. Bu duygudan kurtulmak isteyen çocuk da obsesif tepkiler vermeye başlayabilir.
9-ÇOCUKLARDA OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK TEDAVİSİ
Çocuklar belli yaş gruplarına göre farklı tedavi metotlarıyla iyileştirilir. 2-11 yaşları arasında çocuklara genelde oyun terapisi uygulanır. Çocuklar iki yaşından sonra oyun ve iletişim kurmaya başladığı için öncesinde bu tedavi yöntemi uygulanamamaktadır. Oyun terapisi ile çocuk ve terapist arasında bir bağ oluşmakta ve çocuk oyun odasında kendini özgür hissederek benlik oluşumunu geliştirmektedir.
11 yaş sonrasında ise genelde çocuklar için bilişsel davranışçı terapi ve ergenler için bilişsel davranışçı terapi uygulanmaktadır. Bu terapi tekniklerinin başarı oranları oldukça yüksektir. Çocuklar bakıcıları ile konuşamadıkları birçok şeyi terapist ile paylaşabilmekte ve bu paylaşım sonrasında hem rahatlamakta hem de ebeveynlerin fark etmediği problemler gün yüzüne çıkmaktadır.
OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK İÇİN KİTAP ÖNERİLERİ
Davranışçı tedavilerden baz alınarak hazırlanmış bazı kitaplar önereceğim. Bu kitapların içerisinde hem yetişkinlerin kullanabileceği hem de ebeveynlerin çocukları için kullanabilecekleri kitaplar bulunmaktadır.
1- OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK ÇALIŞMA KİTABI-PSİKONET YAYINLARI
Bu kitap size rehber olması için hazırlanmıştır. Yaşadıklarınızı not edebileceğiniz ve gün gün kendinizi takip edebileceğiniz bir kitap. İçerisinde bazı egzersizler de bulunmakta.
2-TAKINTILARLA BAŞA ÇIKMA-PSİKONET YAYINLARI
Bu kitapta savaştığınız düşüncelerin temelde sebeplerinin neler olduğunu görebilirsiniz. Bu sebepleri gördükten sonra ruh sağlığı uzmanlarının kullandığı bazı teknikleri de kendi kendinize uygulayabilirsiniz.
3-BAY ENDİŞE
Obsesif kompulsif bozukluk hakkında bir öyküyü anlatmaktadır. Çocuklarınızın dünyasına girebilmeniz için öykülerden faydalanmak oldukça faydalı bir yöntemdir.
KAYNAKÇA
https://psychiatry-psychopharmacology.com/Content/files/sayilar/104/10_3_7.pdf
https://www.researchgate.net/profile/Lut_Tamam/publication/334376126_Obsesif_Kompulsif_Bozukluk_ve_Iliskili_Bozukluklar_Obsessive_Compulsive_Disorder_and_Related_Disorders/links/5d88555e458515cbd1b3adad/Obsesif-Kompulsif-Bozukluk-ve-Iliskili-Bozukluklar-Obsessive-Compulsive-Disorder-and-Related-Disorders.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/Kompulsiyon
https://www.medicalpark.com.tr/obsesif-kompulsif-bozukluk/hg-1867