YALAN TESPİT CİHAZI; POLİGRAF

Çözülemeyen davalarda, açıklığa kavuşması gereken durumlarda ve kimin haklı olduğunu tespit etmede bazen insan olarak yetersiz kalırız. Bu tarz durumlarda yalan tespit cihazı poligraf kullanılır. Poligrafi testi; poligrafi uzmanı tarafından yapılır. Poligraf makinesi yalnızca yalan tespiti için değil poligrafik uyku tetkiki için de kullanılan bir cihazdır. Şimdi poligraf nedir, poligrafik ne demek poligrafi testi nasıl yapılır sorularının cevaplarını makalemizde cevaplayalım.

#1 POLİGRAF NEDİR?

Poligraf kelimesinin etimolojik kökenine baktığımız zaman; Yunanca çok anlamına gelen poli ile grafik kelimesinden gelen graf kelimelerinden birleştiğini görürüz. Poligraf ise duyguları ve fizyolojik tepkilerimizi kağıda çoklu şekilde grafiK olarak döken makinaya denir. Özellikle yalan tespitinde kullanılan makinenin çalışma prensibi; vücudun sorulara verilen cevaplara otonom sinir sistemi sayesinde istemsiz tepkilerine dayanır.

#2 YALAN TESPİTİNDE ADIMLAR

İlk olarak sorulan sorunun uyarılan tarafından idrak edilmesiyle başlar. Gelen bildirim cevaplayıcı tarafından algılanır, yorumlanır ve değerlendirilir.
İkinci olarak hisler devreye girer. Cevaplayıcının gelen soruya verdiği hisler ve duygular sonraki adımda olacak değişikliklerin habercisidir.
Üçüncü olarak ve en önemli adım olarak nitelenen adım fizyolojik değişikliklerin devreye girmesidir. Yalan makinesi cevaplayıcının kalp atışlarını, tansiyonunu, nefes alıp vermedeki hızını ve avuç içi başta olmak üzere terleyip terlemediğini grafiklerle ortaya koyar.
Son olarak uygulayıcının insiyatifinde olan; cevaplayıcının yüz ifadesini kontrol etmek geliyor. Cevaplayıcının yüzünde olan kızarıklıklar, yere veya havaya bakması, ifadelerini kontrol edememesi önemli ipuçları verecektir.

#3 YALAN TESPİT TESTİ SORULARI (KONTROL SORUSU TEKNİĞİ)

Yalan tespit testinde iki çeşit sorudan bahsedilmektedir. İlki nötr sorular ikincisi ise eleştirel sorular olarak adlandırılmaktadır. Nötr sorular cevaplayıcının vereceği kesin doğru cevapları göstermektedir. Herhangi bir nesnenin rengini sorma, cevaplayıcı hakkında isim, ikamet gibi nesnel soruları kapsar. Eleştirel sorular ise suçla ilgili ve sadece cevaplayıcının bilebileceği sorular olur. Nötr sorularda baz alınan fizyolojik tepkilerle eleştirel sorularda görülen fizyolojik tepkiler karşılaştırılır ve sonuca ulaşılmaya çalışılır.

#4 YALAN TESPİT TESTLERİ NE KADAR KESİN?

Yapılan analizler sonucunda yalan tespit testi makinelerinin %25 ila %75 oranında gerçeği yansıtmadığı görülüyor. Bunun temelinde yatan sebep ise cevaplayıcının duygularının ayrıştırılamaması. Örneğin cevaplayıcının nötr sorulara verdiği cevaplardan sonra eleştirel sorulara geçildiğinde; korku, endişe veya öfke halinde olması fizyolojik olarak da makineye yansıyacaktır. Bu da yalan ile diğer duyguların ayrıştırlamamasını yani yalan söylendiğine dair özel bir ifadenin makineler tarafından henüz belirlenemediğini göstermektedir.

#5 YALAN TESPİT TESTLERİ HANGİ ÜLKELERDE YAYGIN?

Yalan tespit makineleri yukarıda da bahsedildiği üzere kesinliği düşük olan makinelerdir. Bu makinelerin kullanım oranı da kesinliğine paraleldir. 1998 yılında Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi poligraf kanıtların çoğu mahkemede kullanılmasını yasakladı. Fakat yerel yasal kurumların bazıları yeni çalışanlarını denetlemek amaçlı kullanıyor. Ayrıca polis memurlarının birçoğu poligrafik kanıtlara neredeyse tam güven gösteriyor. Şu anda yalnızca Amerika birleşik Devletleri’nde kullanılmaktadır. (Shenour, 1990). Yalan tespit makineleri haricinde özellikle terörle mücadele ve güvenlik gibi önemli suçlarda beyin görüntüleme yöntemleri geliştirilmektedir. Yapılan araştırmalara göre denekler yalan söylediği zaman prefrontal bölgede nöral bir hareketlilik görülmektedir.